Χριστούγεννα Πρωτούγενα ΄πόψε Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι’ ανατρέφεται κι ο κόσμος δεν το γνώθει(1),
ο κόσμος κι τα κλούμπινια κι τ’ βασιλιά η(2) αϊτός(3) του.
Τα δυο(4) βαγγέλια διάβαζαν κι οι απόστολοι ψέλνουν,
και ψέλνοντας διαβάζοντας Χριστός σα δέντρο ξέειρεν(5).
Ο δέντρος ήταν η Αϊ Χριστός και τα κλωνάρια τ΄ Άγια
και τ’ αργυρά φυλλίτσια του ήταν οι προφητάδες.
Προφήτευαν κι έλεγαν για τ' Άη Χριστού τα πάθη.
Χριστέ μου Συ, Χριστέ μου Συ, Χριστέ μου αληθιανιέ μου,
Χριστέ μου, ΄ντα(6) σε σκέντζευαν(7) οι άνουμοι Ουβραίοι(8).
Σε σκέντζευαν, Σε σταύρωναν ουπάν(9) στο σταυροδρόμι
κι’ έτρεχε το αίμα Σου σα σιγανό ποτάμι
κι η μάνα Σου το σφούγγιζε, μ’ ένα λευκό μαντήλι.
Βολές – βολές το σφούγγιζε, βολές μοιρολογούσε:
- Κρίμα στο γιόκα μ’ τον καλό, στο γιόκα μ’ τον αφέντη,
πόχει το στόμα μάλαμα, τη γλώσσα ασημένια,
κι από το στόμα Τ’ έτρεχε όλο μέλι και γάλα.
Χριστός μας αναστήθηκε κι πάει απάν’ ουράνια,
κι απόψε θέλει να κατέβει στης εκκλησιάς τις πόρτες
να στρώση το στρωματάκι το μπροστά στο Άγιο Βήμα
να γονατίσει να δικοκρίνει όλους τους Χριστιανούς Του,
να κάψει θύμιο(10) και κερί όλους τους πεθαμένους
να κάψει και περισσότερο όλους τους κολασμένους.
Ερμηνευτικά:
1. Γνώθω: γνωρίζω, αισθάνομαι, καταλαβαίνω.
2. η: πολλές φορές στ’ αρσενικά χρησιμοποιείται το άρθρο η αντί του ο.
3. αϊτός: χρησιμοποιείται με μεταφορική σημασία. Προφανώς πρόκειται για βασιλική εξουσία, που είχε σύμβολο τον αϊτό, κι εδώ για τον Ηρώδη, βασιλέα της Ιουδαίας και τον Καίσαρα Αύγουστο, αυτοκράτορα της Ρώμης.
4. Τα δυο βαγγέλια: πράγματι την γέννηση του Χριστού διηγούνται οι δύο ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς, δεν αναφέρονται στην γέννηση ο Μάρκος και ο Ιωάννης.
5. ξέειρεν: έπεσε, από πάνω κάτω. Το ρήμα (γ)έρνω, αόρ. ξέ(γ)ειρα, παραλείπεται το γράμμα γ.
6. ντά: όταν.
7. σκεντεύω: τυραννώ, επιβάλλω μαρτύρια.
8. Ουβραίοι: Εβραίοι.
9. Ουπάν: επάνω.
10. Θύμιο: θυμίαμα.
14 Ιουν 2007
9 Ιουν 2007
Πρόλογος Μόσχου Τερζίδη 3/3
Ο χορός ήταν μια ομαδική εκδήλωση. Πιάνονταν συνήθως από τα ζωνάρια, με σταυρωτά τα χέρια ή από τα μεσαία δάχτυλα των χεριών. Υπήρχαν πολλές παραλλαγές χορού, από τον «ντιούζικο» - στρωτός θα πει – μέχρι την «μπαϊντούσα» που ήταν γεμάτος κίνηση, πηδήματα και κούραση. Εκτός από το τραγούδι, πολλές φορές ακούονταν και οι φωνές των χορευτών με επιφωνήματα χαράς. Στον χορό πιάνονταν πολλοί, χόρευαν με ομοιόμορφα βήματα όλοι, δεν ήταν προνόμιο των πρώτων. Πάντως ήταν τιμή για τον πρώτο να σέρνει τον χορό και πολλές φορές γίνονταν καυγάδες ποιος θα σύρει τον χορό. Αγόρια και κορίτσια πιάνονταν ανακατεμένα και κατά προτιμήσεις φιλίας ή συγγένειας ο χορός συνεχιζόταν με τα τραγούδια των κοριτσιών και με διαλείμματα. Ώσπου το απόγευμα άρχιζαν να καταφθάνουν πρώτα οι μανάδες κοριτσιών και αγοριών, για να δουν το χορό, ν’ ακούσουν τα τραγούδια και προπαντός να παρακολουθήσουν μ’ ενδιαφέρον με ποιόν «χοράτεψε» σήμερα η κόρη της, ποιος της έκανε την τιμή να χορέψει μαζί της. Μα και οι μάνες των αγοριών το ίδιο παρακολουθούσαν. Ποια τραγουδάει καλά, ποια έχει χρυσοστολισμένα ρούχα, ποια καλή συμπεριφορά.
Καθισμένες στα χορτάρια ή σε πέτρες, κάτω από δέντρα ή σε μια σκιά, μανάδες και γιαγιάδες παρακολουθούσαν τον χορό.
Αργότερα καταφθάνει, στις μεγάλες γιορτές και ο γαϊτατζής, με όλη την μεγαλοπρέπεια φουσκώνει την γκάιντα, δοκιμάζει και τον «μπούρο» και αρχίζει ο χορός για τα καλά. Πρώτα τραγούδι και γκάιντα εναλλάσσονται. Από τα μαγαζιά ξεσηκώνονται οι νιόπαντροι, οι μερακλήδες στο χορό, που δεν κρατιόνται, τρέχουν πιάνονται με τα νιάτα, κοντά στ’ αδέλφια τα μικρότερα, οι αδερφές στους αδερφούς. Τώρα παίζει μόνο η γκάιντα.
Ο χορός έχει κορυφωθεί, οι χορευτές έχουν ιδρώσει, βρίσκονται σε μια έκσταση, χορεύουν πηδηχτά, χτυπούν πόδια, τινάζουν κορμιά, κεφάλια, χέρια πίσω μπρος, κάθονται απότομα, σηκώνονται τρέχουν γοργά, γρήγορα.
Αλλά ο ήλιος πάει να βασιλέψει, τα πρώτα μουγκρητά ακούστηκαν, είναι η αγέλη του χωριού που γυρίζει από την βοσκή. Ένα δυνατό σφύριγμα απ’ όλα τα αγόρια και ο χορός διαλύεται. Τα κορίτσια δυο δυο φεύγουν, κάποτε τα συνοδεύουν τα αγόρια μέχρι το σπίτι τους.
Καθισμένες στα χορτάρια ή σε πέτρες, κάτω από δέντρα ή σε μια σκιά, μανάδες και γιαγιάδες παρακολουθούσαν τον χορό.
Αργότερα καταφθάνει, στις μεγάλες γιορτές και ο γαϊτατζής, με όλη την μεγαλοπρέπεια φουσκώνει την γκάιντα, δοκιμάζει και τον «μπούρο» και αρχίζει ο χορός για τα καλά. Πρώτα τραγούδι και γκάιντα εναλλάσσονται. Από τα μαγαζιά ξεσηκώνονται οι νιόπαντροι, οι μερακλήδες στο χορό, που δεν κρατιόνται, τρέχουν πιάνονται με τα νιάτα, κοντά στ’ αδέλφια τα μικρότερα, οι αδερφές στους αδερφούς. Τώρα παίζει μόνο η γκάιντα.
Ο χορός έχει κορυφωθεί, οι χορευτές έχουν ιδρώσει, βρίσκονται σε μια έκσταση, χορεύουν πηδηχτά, χτυπούν πόδια, τινάζουν κορμιά, κεφάλια, χέρια πίσω μπρος, κάθονται απότομα, σηκώνονται τρέχουν γοργά, γρήγορα.
Αλλά ο ήλιος πάει να βασιλέψει, τα πρώτα μουγκρητά ακούστηκαν, είναι η αγέλη του χωριού που γυρίζει από την βοσκή. Ένα δυνατό σφύριγμα απ’ όλα τα αγόρια και ο χορός διαλύεται. Τα κορίτσια δυο δυο φεύγουν, κάποτε τα συνοδεύουν τα αγόρια μέχρι το σπίτι τους.
5 Ιουν 2007
Πρόλογος Μόσχου Τερζίδη 2/3
Το τραγούδι κι ο χορός ήταν μια εκδήλωση εσωτερική, μια ανάγκη. Δεν ήταν η απλή ψυχαγωγία. Χορός γινόταν κάθε Κυριακή και κάθε μεγάλη γιορτή που ήταν αργία, εκτός από τις Κυριακές της μεγάλης Σαρακοστής (εφ’ όσον το επέτρεπε ο καιρός).
Με το μεσημεριανό φαγητό, που συνήθως γινόταν νωρίς, οι κοπέλες του χωριού και τα αγόρια μαζεύονταν στην πλατεία του χωριού. Πρώτα έκαναν την εμφάνιση τα αγόρια, παρέες – παρέες, συζητώντας για τις δουλειές και τα προβλήματά τους. Σε λίγο πρόβαλαν οι κοπέλες συνήθως δυο – δυο. Ήταν έθιμο η κάθε κοπέλα νάχει τη «συντρόφισσά της», τη φιλενάδα της, αχώριστες μέχρι να παντρευτούν. Σπάνια να χωρίσουν δυο φιλενάδες. Τα αγόρια τις υποδέχονταν με σφυρίγματα και εκδηλώσεις χαράς. Εκεί άρχιζαν συζητήσεις παρέα αγόρια και κορίτσια.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η ηλικία γάμου ήταν από τα 16 μέχρι 20 χρονών. Επίσης η συναναστροφή αγοριών και κοριτσιών καθόλου δεν παρεξηγιόταν. Μάλιστα η αγάπη ήταν κάτι το ανώτερο σεβαστό απ’ όλους. Όχι μόνο δεν εθεωρείτο κακό το κορίτσι να αγαπά κάποιον, να σχετίζεται, μάλιστα ήταν τιμή και περηφάνια. Γνωστό σε όλο το χωριό κι’ όλοι το σέβονταν.
Κουρασμένα από τις αγροτικές γεωργικές δουλειές τ’ αγόρια, όλη τη βδομάδα στα χωράφια και στα λιβάδια, περίμεναν πως και πότε θα φτάσει η Κυριακή να πάνε στο χορό. Τα κορίτσια πάλι με τον αργαλειό, το κέντημα όλη μέρα κλεισμένα στο σπίτι, δεν περίμεναν και εκείνα λιγότερο.
Την Κυριακή, μετά το μεσημεριανό φαγητό άρχιζαν οι ετοιμασίες για την έξοδο. Να καλοχτενίσουν τα μαλλιά τους, να αλλάξουν τα ρούχα, να φορέσουν τα γιορτινά. Και με την συντρόφισσα τους, όπως λέγανε την φιλενάδα, να βγουν στο «μεσοχώρι», στη πλατεία. Μα κει θα είχαν πάει νωρίτερα τ’ αγόρια, τις περίμεναν. Και μόλις φαίνονταν, δεν ήξεραν πώς να φανερώσουν την χαρά τους. Πολλές φορές τις υποδέχονταν με σφυρίγματα και φωνές. Κι’ όταν έφταναν άρχιζαν την πρώτη επαφή: μια ανασκόπηση για τις δουλειές της εβδομάδας, τα γεγονότα του χωριού και λίγο «κουτσομπολιό». Σε λίγο θάβλεπες, αποτραβηγμένα από το πλήθος, σε μια άκρη, στη σκιά ενός δέντρου ένα αγόρι κι’ ένα κορίτσι, ή το πολύ δύο κορίτσια και δύο αγόρια, να σιγανοκουβεντιάζουν ώρες ατελείωτες. Ξάφνου την ησυχία και ηρεμία του δειλινού διέκοπταν από ένα τραγούδι. «Παλικάρια όλα ίσα και ψηλά σαν κυπαρίσσια, να μη λάχει και παντρευτείτε γιατί θα μετανοηθείτε».
Τον κάθε στίχο επαναλάμβαναν δυο άλλα αγόρια. Έτσι πρώτα δυο δυο άρχιζαν το τραγούδι χωρίς καμιά παρόρμηση, αλλά γιατί έτσι αισθάνονταν. Τέσσερα – πέντε αγόρια, πιασμένα από τα ζωνάρια με σταυρωτά τα χέρια, άρχιζαν να χορεύουν τον «ντιούζικο» δηλ. τον στρωτό, τον συρτό σαν να λέμε. Σε λίγο έμπαιναν και τα κορίτσια και τότε γινόταν ένας τεράστιος κύκλος με αγόρια και κορίτσια ανάκατα, ανάλογα με τις συμπάθειες, αϊγόρα κοντά στην αϊγορή, ξάδερφος κοντά στην ξαδέρφη, γείτονας κοντά στην γειτόνισσα και χόρευαν.
Με το μεσημεριανό φαγητό, που συνήθως γινόταν νωρίς, οι κοπέλες του χωριού και τα αγόρια μαζεύονταν στην πλατεία του χωριού. Πρώτα έκαναν την εμφάνιση τα αγόρια, παρέες – παρέες, συζητώντας για τις δουλειές και τα προβλήματά τους. Σε λίγο πρόβαλαν οι κοπέλες συνήθως δυο – δυο. Ήταν έθιμο η κάθε κοπέλα νάχει τη «συντρόφισσά της», τη φιλενάδα της, αχώριστες μέχρι να παντρευτούν. Σπάνια να χωρίσουν δυο φιλενάδες. Τα αγόρια τις υποδέχονταν με σφυρίγματα και εκδηλώσεις χαράς. Εκεί άρχιζαν συζητήσεις παρέα αγόρια και κορίτσια.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η ηλικία γάμου ήταν από τα 16 μέχρι 20 χρονών. Επίσης η συναναστροφή αγοριών και κοριτσιών καθόλου δεν παρεξηγιόταν. Μάλιστα η αγάπη ήταν κάτι το ανώτερο σεβαστό απ’ όλους. Όχι μόνο δεν εθεωρείτο κακό το κορίτσι να αγαπά κάποιον, να σχετίζεται, μάλιστα ήταν τιμή και περηφάνια. Γνωστό σε όλο το χωριό κι’ όλοι το σέβονταν.
Κουρασμένα από τις αγροτικές γεωργικές δουλειές τ’ αγόρια, όλη τη βδομάδα στα χωράφια και στα λιβάδια, περίμεναν πως και πότε θα φτάσει η Κυριακή να πάνε στο χορό. Τα κορίτσια πάλι με τον αργαλειό, το κέντημα όλη μέρα κλεισμένα στο σπίτι, δεν περίμεναν και εκείνα λιγότερο.
Την Κυριακή, μετά το μεσημεριανό φαγητό άρχιζαν οι ετοιμασίες για την έξοδο. Να καλοχτενίσουν τα μαλλιά τους, να αλλάξουν τα ρούχα, να φορέσουν τα γιορτινά. Και με την συντρόφισσα τους, όπως λέγανε την φιλενάδα, να βγουν στο «μεσοχώρι», στη πλατεία. Μα κει θα είχαν πάει νωρίτερα τ’ αγόρια, τις περίμεναν. Και μόλις φαίνονταν, δεν ήξεραν πώς να φανερώσουν την χαρά τους. Πολλές φορές τις υποδέχονταν με σφυρίγματα και φωνές. Κι’ όταν έφταναν άρχιζαν την πρώτη επαφή: μια ανασκόπηση για τις δουλειές της εβδομάδας, τα γεγονότα του χωριού και λίγο «κουτσομπολιό». Σε λίγο θάβλεπες, αποτραβηγμένα από το πλήθος, σε μια άκρη, στη σκιά ενός δέντρου ένα αγόρι κι’ ένα κορίτσι, ή το πολύ δύο κορίτσια και δύο αγόρια, να σιγανοκουβεντιάζουν ώρες ατελείωτες. Ξάφνου την ησυχία και ηρεμία του δειλινού διέκοπταν από ένα τραγούδι. «Παλικάρια όλα ίσα και ψηλά σαν κυπαρίσσια, να μη λάχει και παντρευτείτε γιατί θα μετανοηθείτε».
Τον κάθε στίχο επαναλάμβαναν δυο άλλα αγόρια. Έτσι πρώτα δυο δυο άρχιζαν το τραγούδι χωρίς καμιά παρόρμηση, αλλά γιατί έτσι αισθάνονταν. Τέσσερα – πέντε αγόρια, πιασμένα από τα ζωνάρια με σταυρωτά τα χέρια, άρχιζαν να χορεύουν τον «ντιούζικο» δηλ. τον στρωτό, τον συρτό σαν να λέμε. Σε λίγο έμπαιναν και τα κορίτσια και τότε γινόταν ένας τεράστιος κύκλος με αγόρια και κορίτσια ανάκατα, ανάλογα με τις συμπάθειες, αϊγόρα κοντά στην αϊγορή, ξάδερφος κοντά στην ξαδέρφη, γείτονας κοντά στην γειτόνισσα και χόρευαν.
1 Ιουν 2007
Πρόλογος Μόσχου Τερζίδη 1/3
Ας μη μας φανεί παράξενο, πως ένας λαός, μακριά από τα πνευματικά κέντρα του ελληνισμού, με ελάχιστους ανθρώπους να γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή, με γυναίκες εντελώς αναλφάβητες, κατόρθωσε να καλλιεργήσει και να διατηρήσει, έναν πλούτο από δημοτικά τραγούδια για κάθε περίσταση.
Ο άνθρωπος πριν ακόμα μάθει να γράφει, από τα πανάρχαια χρόνια, με στίχους και ρυθμούς τραγουδούσε και χόρευε τη χαρά και την λύπη, τις προσδοκίες και τις αγωνίες του. Παρακλήσεις και ύμνους στους θεούς, ξεσπάσματα χαράς και θρήνων, συνδυασμένα με μουσική και χορό.
Μα και τις περισσότερες εργασίες του με τραγούδι τις συνόδευε, για να παίρνει δύναμη και να ξεχνά τον κάματο της ημέρας. Και στις μέρες μας ακόμα, πολλές φυλές πρωτόγονων ανθρώπων, ενώ δεν έχουν καθόλου δημιουργήματα του γραπτού λόγου, όμως αγαπούν την ποίηση. Έχουν πλάσει, απομνημονεύουν και απαγγέλλουν στίχους με τραγούδια και χορό σε πολλές περιστάσεις της ζωής τους.
Μα και τα μικρά παιδιά πολύ ευκολότερα απομνημονεύουν στίχους με μέτρο και ρυθμό και τους απαγγέλλουν, παρά ένα κείμενο σε πεζό λόγο, ένα παραμυθάκι.
Έτσι το τραγούδι ήταν και είναι η πιο βαθιά έκφραση της ανθρώπινης ψυχής. Με τη μουσική και το χορό ο άνθρωπος εξωτερικεύει τις διάφορες ψυχικές του καταστάσεις. Τον εξυψώνουν πνευματικά, τον εξευγενίζουν. Τέλος το τραγούδι του χαρίζει μια λύτρωση από τα πάθη και τις αντιθέσεις της ζωής, ξεσπά ο άνθρωπος, λέει τον καημό του, εξυψώνεται και φεύγει για λίγο από την πεζότητα της καθημερινής ζωής.
Παρόμοια δημιουργήματα είναι και τα τραγούδια που ακολουθούν. Όλα, μα όλα είναι τραγούδια που τραγουδούσαν σε διάφορες περιστάσεις της ζωής. Με μουσική κάπως ρυθμική, επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο, αρκετά λυπητερή, μα είναι ενός λαού που έζησε μέσα στους κινδύνους, στα βάσανα και στη σκλαβιά.
(Συνεχίζεται...)
Ο άνθρωπος πριν ακόμα μάθει να γράφει, από τα πανάρχαια χρόνια, με στίχους και ρυθμούς τραγουδούσε και χόρευε τη χαρά και την λύπη, τις προσδοκίες και τις αγωνίες του. Παρακλήσεις και ύμνους στους θεούς, ξεσπάσματα χαράς και θρήνων, συνδυασμένα με μουσική και χορό.
Μα και τις περισσότερες εργασίες του με τραγούδι τις συνόδευε, για να παίρνει δύναμη και να ξεχνά τον κάματο της ημέρας. Και στις μέρες μας ακόμα, πολλές φυλές πρωτόγονων ανθρώπων, ενώ δεν έχουν καθόλου δημιουργήματα του γραπτού λόγου, όμως αγαπούν την ποίηση. Έχουν πλάσει, απομνημονεύουν και απαγγέλλουν στίχους με τραγούδια και χορό σε πολλές περιστάσεις της ζωής τους.
Μα και τα μικρά παιδιά πολύ ευκολότερα απομνημονεύουν στίχους με μέτρο και ρυθμό και τους απαγγέλλουν, παρά ένα κείμενο σε πεζό λόγο, ένα παραμυθάκι.
Έτσι το τραγούδι ήταν και είναι η πιο βαθιά έκφραση της ανθρώπινης ψυχής. Με τη μουσική και το χορό ο άνθρωπος εξωτερικεύει τις διάφορες ψυχικές του καταστάσεις. Τον εξυψώνουν πνευματικά, τον εξευγενίζουν. Τέλος το τραγούδι του χαρίζει μια λύτρωση από τα πάθη και τις αντιθέσεις της ζωής, ξεσπά ο άνθρωπος, λέει τον καημό του, εξυψώνεται και φεύγει για λίγο από την πεζότητα της καθημερινής ζωής.
Παρόμοια δημιουργήματα είναι και τα τραγούδια που ακολουθούν. Όλα, μα όλα είναι τραγούδια που τραγουδούσαν σε διάφορες περιστάσεις της ζωής. Με μουσική κάπως ρυθμική, επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο, αρκετά λυπητερή, μα είναι ενός λαού που έζησε μέσα στους κινδύνους, στα βάσανα και στη σκλαβιά.
(Συνεχίζεται...)
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
Αναρτήσεις
